In 1958 wordt een klein groepje kunstvrienden gefotografeerd in opdracht van een lokale journalist. Met meegebrachte borstels vegen ze de zolderverdieping van het Antwerpse Hessenhuis schoon. Ze bereiden er de komst voor van G-58, de kunstenaarsgroep die de naoorlogse avant-garde definitief doet doorbreken in de Belgische kunstwereld. Het artikel waarin de foto verschijnt draagt de veelzeggende titel: “Er gebeuren nog mirakelen.”

De oprichting van G-58 is een antwoord op het gebrek aan officiële steun voor hedendaagse kunst, en op de Wereldtentoonstelling Expo ’58, waar spektakel, entertainment en massa-evenementen centraal staan. In de vier jaren die volgen wordt het Hessenhuis een internationale ontmoetingsplek die de aanblik van Antwerpen op de kunsten grondig verandert. Met succes, overigens: van de Expo ’58-kunstenaars kennen we vandaag nog nauwelijks namen, terwijl verschillende Hessenhuis-kunstenaars wereldfaam verwierven.

Terwijl kunstenaars zich om de zoveel jaar hergroeperen in nieuwe verbanden met vernieuwende visies, zetten enkele pioniergalerieën de hedendaagse kunst definitief op de kaart. Het bekendste voorbeeld is Wide White Space, die vanaf 1966 tien jaar lang een actief programma met grensverleggende kunstenaars brengt. In dezelfde periode onstaat in Antwerpen het Internationaal Cultureel Centrum (ICC), het eerste Belgische instituut voor hedendaagse kunst. Onder de directeurs Ludo Bekkers en later Flor Bex breekt er een periode van radicale dynamiek aan, die de geesten rijp maakt voor de oprichting van een museum met een eigen collectie: het M HKA. Het ICC wordt uiteindelijk ondergebracht bij het KMSKA en sterft een stille dood. Dankzij de inspanningen van kunstenaars van het NICC (Nieuwe ICC) krijgen de archieven onderdak in het M HKA.

Wat mij in dit verhaal opvalt, is dat geen enkele van deze groeperingen of instellingen is ontstaan uit een dictaat van bovenaf. Ze groeiden uit dromen, ontmoetingen en gedeelde ambities — vaak ontsproten uit een idee op een bierkaartje in een Antwerpse kroeg.

Tijdens het inderhaast samengeroepen sectoroverleg van dinsdag 7 oktober werden plannen voorgesteld waaruit blijkt dat er in Antwerpen geen plaats meer is voor een hedendaagse kunstcollectie. Het oudste instituut voor hedendaagse kunst in België moet worden omgevormd tot een kunsthal — zonder collectie, zonder onderzoeksteam. Opmerkelijk genoeg waren de medewerkers van het M HKA niet uitgenodigd op dit overleg, terwijl de directies van enkele andere musea wel aanwezig waren.
Ik had als, toevallig genodigde, evenveel vragen als het personeel van het museum. De plannen kwamen als een donderslag bij heldere hemel en lijken vooral ingegeven door de wens naar een centraal beheer van de Vlaamse kunstcollecties. De huivering die ik voelde, moet vergelijkbaar zijn geweest met die van de kunstenaars van G-58 toen het centraal comité van Expo ’58 hun artistieke vrijheid beknotte. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de aanwezigen vooral kritische en ontgoochelde reacties gaven.

Dat het idee van een grote Antwerpse kunsthal op een koude steen valt, is misschien niet helemaal terecht. Er valt iets te zeggen voor een dynamische, participatieve structuur met meer middelen en een breder bereik. Maar het schrijnende gebrek aan draagvlak toont dat er bij de opmaak van deze plannen geen enkele poging is gedaan om het debat met de sector aan te gaan.

Als spelers in de culturele sector zijn wij allen geprogrammeerd om een scheppende kracht te zien in elke crisis en om partners te zijn in tijden van verandering. Het is echter mijn innige hoop dat elke minuut van het verdere traject gericht zal zijn op overleg en openheid. Aan het Antwerpse stadsbestuur doe ik een oproep om te vechten voor een kerncollectie die de stad niet mag verlaten. En vooral vraag ik ook om te kijken hoe het uiteengezette kader kan worden verbreed en verdiept tot een breed gedragen plan die de avant-garde geschiedenis van de Antwerpse kunstwereld niet ontkent. Wie weet gebeuren er dan nog mirakelen.

Stijn Coppejans

Antwerpen, 9 oktober 2025