Soloshow

“Het gevoel van onmiddellijk contact met het verleden.” Zo omschrijft historicus Johan Huizinga in 1920 het gevoel dat hij de historische sensatie noemt. Het ontstaat door het zien of aanraken van een voorwerp, het verkennen van een locatie of het ontdekken van een verhaal tussen de regels van een historisch document.

Op het moment van de historische sensatie bestaat even geen tijd. In onze gedachten loopt op dat moment alles door elkaar: niets wordt, niets was. Alles is. Het is lopen door een landschap waarin heden en verleden zich vermengen tot verhalen die zowel onze kennis als onze verbeeldingskracht aanroepen. Het overvalt en overstelpt ons met het gevoel over de tijdslagen heen te kunnen stappen. Het is een van de redenen waarom historici de ontdekking en conservatie van artefacten essentieel vinden en waarom archeologen met de grootste voorzichtigheid soms millennia-oude verhalen uit de grond krassen.

Toen ik begin 2020 het atelier van Hans Lemmen voor het eerst bezocht vond ik al deze elementen terug in de vele werken die er waren te vinden. Zelfs het onaffe werk had al hetzelfde verhalende potentieel als het historische landschap dat ik door moest rijden om tot zijn gerenoveerde vierkanthoeve te komen. Zelf noemt hij het een landbouwwoestijn. De heuvels zijn inderdaad betekend met ploeglijnen en de glooiing is er door de eeuwenlange bewerking van de mens een heel stuk gedempt. Maar als er wordt geploegd, komen speerpunten, potscherven en andere artefacten boven die de prehistorische mens er achterliet toen op die plek de eerste landbouwnederzettingen van Europa vorm kregen. Wie, zoals Hans Lemmen, elke dag met zijn hond door dat landschap loopt, moet haast zijn verbeeldingskracht laten vieren om tussen de akkers, de windmolens en de hoogspanningsmasten verhalen te zien die de wandeling betekenis geven.

In de wereld van Hans Lemmen bestaat het lege blad bijna niet. Zijn werk wordt getypeerd door een enorme gelaagdheid die al vertrekt van het gebruikte papier zelf. Met een enorm gevoel voor materialiteit, een grote dosis intuïtie en zelfs een vleugje humor tekent, krast en veegt hij landschappen, taferelen en voorwerpen op bladen die hij vooraf liet belopen door honden en kippen die vuil- en verfsporen achterlieten. Ook bewerkt hij een reeks gekregen archieffoto’s van archeologen die de Sahara en de Canarische Eilanden bestuderen. Hij krast delen ervan weg, bewerkt stukken met houtskool en brengt zo zijn verhalen naar boven. Meestal wordt de eeuwenoude relatie tussen mens, dier en landschap in beeld gebracht, maar ook elementen uit het heden krijgen hun rol.

Het meeste werk van Hans draagt geen titel. Het is untitled, waardoor het verhaal enkel begint bij onze waarneming. Hoewel soms heel bevreemdende, of juist herkenbare taferelen zich altijd meester maken van onze verbeelding, stuurt de kunstenaar ons niet in één welbepaalde richting. Alle lagen zijn er, zonder enige hiërarchie in ruimte of tijd. Niets wordt, niets was. Alles is.